Jasna Góra to jedno z ważniejszych miejsc kultu maryjnego oraz najważniejsze centrum pielgrzymkowe katolików w Polsce ze znajdującym się obrazem Matki Bożej Częstochowskiej.
Relacja:
W dzisiejszej relacji zapraszam na opis wycieczki jaką odbyłem w sierpniu 2019 roku na Jasną Górę w Częstochowie. Niedzielę (18.08.2019 r.) wczesnym rankiem wyruszyłem z Nysy z planem spędzenia całego dnia w najważniejszym polskim sanktuarium, aby na spokojnie zwiedzić sobie to miejsce w którym de facto byłem, ale było to już jakiś czas temu. Na miejsce docieram około godziny 10:00, zostawiam samochód na jednym z parkingów, który już powoli wypełnia się samochodami pielgrzymów oraz autokarami. Wysiadam i ruszą na zwiedzanie Jasnej Góry. Na początek kieruję się do Jasnogórskiego Centrum Informacji Turystycznej położonego tuż obok wejścia do bazyliki.
Na początek zaplanowałem wybrać się na spacer po Jasnej Górze z przewodnikiem. Zwiedzanie obejmuje: Salę Rycerską, Muzeum Jubileuszu 600-lecia Jasnej Góry, Bastion Św. Rocha i Bazylikę Jasnogórską oraz Kaplicę Cudownego Obrazu Matki Bożej i Skarbiec. Na miejscu zakupuję bilet i chwilę czekam, aż zbierze się grupa na zwiedzanie. Warto wiedzieć, że Jasna Góra to sanktuarium wraz z klasztorem zakonu paulinów w Częstochowie, położone na wzgórzu Jasna Góra. Jedno z ważniejszych miejsc kultu maryjnego oraz najważniejsze centrum pielgrzymkowe katolików w Polsce ze znajdującym się obrazem Matki Bożej Częstochowskiej, który uważany jest za cudowny, oraz zbiorem wielu innych dzieł sztuki, najczęściej sakralnej, stanowiących w większości dary wotywne wiernych.
Chwilę później dociera jedna z sióstr, która zaprasza naszą grupkę (zebrało się bowiem kilka osób) na zwiedzanie Jasnej Góry. Na początek ruszamy w stronę auli ojca Kordeckiego, gdzie w środku w krótkiej prelekcji siostra przybliża nam historię sanktuarium.
Początki istnienia klasztoru sięgają dnia 22 czerwca 1382, kiedy to do Polski zostali sprowadzeni paulini z macierzystego klasztoru św. Wawrzyńca pod Budą na Węgrzech przez księcia Władysława Opolczyka i osadzeni mocą dekretu z 9 sierpnia tegoż roku na wzgórzu w pobliżu wsi Stara Częstochowa, którego proboszczem był Henryk Biel herbu Ostoja z Błeszna.
Oddany im został wówczas drewniany kościół parafialny pw. Najświętszej Panny Maryi Dziewicy i Rodzicielki. Parafię przeniesiono natomiast do filialnego kościoła św. Zygmunta w Częstochowie. Jak wynika to z najnowszych badań, na wzgórzu jasnogórskim obok kościoła drewnianego wznosiła się murowana strażnica. W niej to – być może po zaadaptowaniu – zamieszkało początkowo pierwszych około 16 zakonników węgierskich.
Ich pieczy w dwa lata po erekcji klasztoru powierzył książę opolski Władysław przywieziony z ziemi halickiej obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwany odtąd Obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, który według legendy namalował św. Łukasz Ewangelista na desce stołu w Jerozolimie. Obraz wkrótce zasłynął łaskami i cudami. W rzeczywistości obraz powstał w XIV wieku i jest dziełem nieznanego artysty włoskiego. On też namalował szramy na policzku Matki Boskiej, co wykazały wykonane w XX wieku szczegółowe badania obrazu.
Paulini, uposażeni najpierw dziesięcinami przez fundatora, w kilka lat później 24 lutego 1393, gdy książę Władysław utracił swe posiadłości śląskie i małopolskie, ponowne nadania, bardziej korzystne otrzymali od króla Władysława Jagiełły. Na skutek napływających darów podjęto wówczas realizację zespołu gotyckich zabudowań kościelno-klasztornych. W latach 1425–1429 wzniesiono jednonawową świątynię murowaną, zastępując nią kościół drewniany. Ponadto do stojącej kaplicy Matki Bożej, dostawiono od zachodu czworoboczny klasztor z wewnętrznym krużgankiem.
14 kwietnia 1430 klasztor został splądrowany przez bandę rycerzy, rozbójników, którzy przy tej okazji sprofanowali i zniszczyli cudowny obraz. Obraz został wówczas wyrwany z ołtarza, ciśnięty na ziemię, okradziony z kosztowności i pocięty szablami. Po renowacji w Krakowie i ozdobieniu tła srebrnymi blachami obraz został uroczyście przeniesiony na Jasną Górę w 1434. Ponowny wzrost ruchu pielgrzymkowego wymusił trwającą do 1644 rozbudowę gotyckiej kaplicy Matki Bożej o trójnawowy korpus.
Szczególne znaczenia dla Polaków Jasna Góra nabrała podczas potopu szwedzkiego w 1655 oraz 1 kwietnia 1656, gdy król Jan II Kazimierz Waza złożył śluby lwowskie. 16 marca 1657 przybył on na Jasną Górę i tam modlił się o uratowanie Rzeczypospolitej przed wojskami szwedzkimi. Śluby lwowskie powtórzone zostały 26 sierpnia 1956 w Jasnogórskich Ślubach Narodu, napisanych przez prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego 16 maja 1956.
W czasie potopu szwedzkiego wojska nieprzyjaciela podjęły próbę opanowania klasztoru i sanktuarium pod dowództwem gen. Burcharda Muellera o liczebności około 4000 żołnierzy oraz artylerią w postaci 36 dział. Po stronie obrońców twierdzy dowodzonej przez przeora o. Augustyna Kordeckiego OSPPE znajdowało się około 160 żołnierzy załogi, niespełna 100 zakonników oraz kilka osób spośród szlachty. 8 listopada 1655 Szwedzi zażądali poddania klasztoru, lecz po odmowie zakonników wycofali się następnego dnia do Wielunia.
Ponowne niewpuszczenie ich na Jasną Górę było przyczyną rozpoczęcia oblężenia, trwającego od 18 listopada 1655 do nocy z 26 na 27 grudnia. Pod koniec listopada Szwedzi otrzymali posiłki w postaci dodatkowych 600 ludzi i 3 armat. Jednak o. Kordecki odrzucił ponowne żądanie kapitulacji po informacjach o niezadowoleniu wojsk polskich w służbie szwedzkiej. Jasna Góra znajdowała się pod ostrzałem, lecz szwedzkie wojska dopiero 10 grudnia sprowadziły artylerię oblężniczą, która mogła się przyczynić do zdobycia klasztoru.
W dniu 24 grudnia o. Kordecki odrzucił kolejne żądanie poddania twierdzy. 27 grudnia Szwedzi zaprzestali oblężenia, jednakże próbowali później jeszcze czterokrotnie zdobyć klasztor. Wcześniej 17 listopada 1655 prowincjał o. Teofil Bronowski OSPPE wywiózł z Jasnej Góry Cudowny Obraz na Śląsk, aby nie narażać go na ewentualną profanację czy grabież. Obraz przechowywano w paulińskim klasztorze w Mochowie.
Obrona Jasnej Góry przede wszystkim była triumfem w wymiarze religijno-symbolicznym. Oblężenie to nie było punktem zwrotnym w przebiegu potopu szwedzkiego. Warto dodać, że z Wielkopolski wyruszyła wyprawa na pomoc Częstochowie pod wodzą starosty babimojskiego Krzysztofa Żegockiego, która dotarła na miejsce już po odejściu Szwedów.
Podczas III wojny północnej, Szwedzi trzykrotnie oblegali jeszcze Jasną Górę, kiedy komendantem twierdzy był przeor klasztoru o. Euzebiusz Najman OSPPE. Groźbami i szantażem usiłowali wymusić okup na paulińskich zakonnikach. Początkowo próbował tego dokonać gen. Nils Carlsson Guldenstiern, który wraz z 10-tysięczną armią stał pod murami Sanktuarium od połowy do końca sierpnia 1702. Okupu jednak nie zdołał wymusić, a spowodowane postojem pod Częstochową opóźnienie w marszu wojsk skomplikowało w tymże roku losy podboju Polski.
Niepowodzeniem też zakończyły się próby wymuszenia kontrybucji przez innych szwedzkich generałów: Karola Gustawa Rehnskölda, który od 5 do 14 lutego 1704 przebywał w Częstochowie wraz z 9-tysięczną armią oraz gen. Nilsa Stromberga, który w kwietniu 1705 za doznane niepowodzenie, a więc odmowę zapłacenia kontrybucji przez Klasztor, zemścił się podpalając leżącą nieopodal klasztoru wieś Częstochówkę. Pożar, jaki wówczas wybuchł, zagroził poważnie Klasztorowi, który od niechybnej katastrofy uratowała nagła zmiana kierunku wiatru, zapobiegając dalszemu rozprzestrzenianiu się ognia.
Przez następne lata, do 1770 na Jasnej Górze nie było żadnych działań zbrojnych. W tym czasie miało miejsce bardzo ważne wydarzenie. Otóż decyzją papieża Klemensa XI z 1716 biskup chełmski Krzysztof Szembek dokonał 8 września 1717 koronacji jasnogórskiego obrazu, w której uczestniczyło około 200 tys. wiernych. Była to pierwsza na ziemiach polskich ustanowiona dekretem papieskim koronacja wizerunku Matki Bożej z Dzieciątkiem, dokonana poza Rzymem.
Trudne chwile przeżyła Forteca w czasie konfederacji barskiej, kiedy trzykrotnie przebywali w niej konfederaci. Okres pod rządami rosyjskimi, to czas nasilających się represji wobec klasztoru: ograniczano liczbę zakonników, zajęto dobra ziemskie, a sanktuarium było grabione. 24 października 1909 miała miejsce profanacja obrazu podczas której dokonano kradzieży klementyńskich koron i sukienki przez nieznanych sprawców.
I wojna światowa ominęła Jasną Górę, stanowiącą od 26 kwietnia 1915 do 4 listopada 1918 enklawę pod okupacją austro-węgierską. Komendantem wojskowym klasztoru był z nadania austriackiego kpt. Josef Klettlinger. Dwudziestolecie międzywojenne było okresem reform w klasztorze.
W pierwszych dniach II wojny światowej w polskiej prasie pojawiły się doniesienia jakoby Luftwaffe dokonało nalotu na klasztor. Informacje te okazały się jednak nieprawdziwe, prawdopodobnie zostały sfingowane przez samych Niemców. W czasie tej wojny część pomieszczeń twierdzy była okupowana przez niemieckie wojsko, a sami zakonnicy byli kontrolowani. Ograniczono między innymi zbiorowe pielgrzymki.
Samą ikonę w ołtarzu głównym zastąpiono kopią, a oryginał ukrywano na terenie klasztoru, między innymi był przymocowany pod blatem jednego z dwu stołów w Bibliotece Klasztornej. Jasna Góra w tym czasie stała się schronieniem dla partyzantów, a także Żydów. Ponadto Niemcy usiłowali wykorzystać to miejsce na swoją propagandę, chcąc zjednać sobie Polaków. Jasną Górę dwa razy odwiedził gubernator Hans Frank. W styczniu 1945 Niemcy podjęli próbę spalenia klasztoru, zakończoną niepowodzeniem dzięki szybkiej ofensywie Armii Czerwonej.
Sanktuarium na Jasnej Górze odwiedziło dotychczas trzech papieży: św. Jan Paweł II (sześciokrotnie), Benedykt XVI i Franciszek, m.in. ofiarując swoje dary. Warto dodać, że poza pielgrzymkami, św. Jan Paweł II ofiarował jeszcze inne dary, w tym m.in. Złote serce (22 czerwca 1982) i Korony do Obrazu jasnogórskiego (poświęcone 1 kwietnia 2005, a ofiarowane 3 maja 2005).
Tuż po wysłuchaniu historii ruszamy na zwiedzanie Bastionu św. Rocha. Jest to jeden w czterech potężnych bastionów jasnogórskiej twierdzy, znajdujący się od północno-zachodniej strony sanktuarium. Mieści on najnowszą ekspozycję militariów na Jasnej Górze, w tym wyposażenie dawnego Arsenału, oraz wystawę licznych wotów. Sama budowla wzniesiona została w latach 1631-1636, podczas gruntownych prac związanych z ufortyfikowaniem klasztoru. Ekspozycję muzealną otwarto w bastionie św. Rocha w 2006 roku, po pracach renowacyjnych.
Budowę wałów jasnogórskich Twierdzy Maryjnej rozpoczęto około 1620 z inicjatywy króla Zygmunta III Wazy, który zaniepokojony zamieszkami w Rzeszy niemieckiej i niespokojnymi czasami oraz przewidując ewentualne zagrożenia dla Jasnej Góry ze strony protestantów podjął decyzję o ufortyfikowaniu Sanktuarium.
Forteca została zaprojektowana przez królewskiego architekta Andrei dell’ Aqua na planie czworoboku z charakterystycznymi bastionami w narożach. Pierwszy etap budowy przeprowadzono w latach 1621–1624, kiedy to wzniesione zostały mury wraz z bramą wjazdową. Następnie w 1631 wybudowano wschodnią kurtynę, tzn. mur obronny wraz z dwoma bastionami, a potem na podstawie zawartej umowy z Janem Zubertem z Krakowa wybudowano dwa kolejne bastiony, które zostały ukończone w latach 40. XVII wieku.
Całość fortyfikacji była prostokątem o wymiarach 130 ×104 m z głęboką fosą oraz usypanymi wałami ziemnymi. Twierdza miała ponadto tzw. kazamaty i murowane skarpy. Jeszcze w czasie trwania wojny ze Szwecją w 1658 Sejm Rzeczypospolitej przeznaczył na rozbudowę Fortecy Jasnogórskiej i utrzymanie jej garnizonu dodatkowe kwoty.
Na przełomie XVII i XVIII wieku Twierdzę znacznie rozbudowano i zmodernizowano. W latach 80. XVII wieku wybudowano arsenał, czyli pomieszczenie do przechowywania broni, amunicji i armat. Na początku XVIII wieku utworzono prochownię i odlewnię kul, a następnie w 1709 zewnętrzny brzeg fosy otoczono tzw. palisadą, która liczyła ponad 15 tys. pali. Kolejną modernizację przeprowadzono w latach 1700–1721, znacznie przebudowując wszystkie bastiony i kurtyny.
W następnych latach ograniczono się do przeprowadzenia bieżących remontów Fortecy. W 1813, po klęsce Napoleona i wkroczeniu Rosjan, car Aleksander I wydał rozkaz zlikwidowania twierdzy. W czasie półtora miesiąca rozebrano górne partie murów, oblankowania, zasypano fosy i zniwelowano wały ziemne. W 1842 uzyskano pozwolenie cara Mikołaja I na uporządkowanie pozostawionych stert gruzów, które otaczały Sanktuarium oraz na odbudowę murów, lecz przestały już one pełnić funkcję obronną.
Po wyjściu z bastionu nasza przewodniczka zabiera nas zobaczyć Muzeum Jubileuszu 600-lecia Jasnej Góry, które zostało otwarte w 1982 w sali budynku dawnej drukarni klasztornej, istniejącej do 1864, a następnie magazynu w celu stałej ekspozycji ukazującej historię 600-lecia obecności wizerunku Matki Bożej na Jasnej Górze oraz sprowadzonych z Węgier jego opiekunów ojców paulinów.
W Muzeum znajduje się wiele obrazów i innych pamiątek, m.in. obrazy postaci świętych paulińskich: Pawła Pierwszego Pustelnika i Antoniego Opata, płótno z 1635 pędzla Tomasza Dolabelli przedstawiające przeniesienie relikwii św. Pawła Pierwszego Pustelnika z Wenecji do Budy na Węgrzech w 1381, cykl eremicki obrazów z XVII wieku przedstawiających św. Andrzeja Świerada czy św. Benedykta, płótna z XVII wieku ilustrujące m.in. fundację klasztoru jasnogórskiego przez Władysława Opolczyka, zatwierdzenie zakonu paulinów przez papieża Urbana IV czy męczeństwo paulinów na Węgrzech w czasie najazdu tureckiego w 1526.
Na stelażach wzdłuż ścian stoją portrety prowincjałów i generałów zakonu malowane w pracowni jasnogórskiej (m.in. o. K. Biedrzychowskiego OSPPE, o. A. Gołdonowskiego OSPPE, o. Augustyna Kordeckiego OSPPE czy o. Tobiasza Czechowicza STD.).
W gablotach pośrodku sali znajdują się m.in.: dokument fundacyjny klasztoru jasnogórskiego wydany przez księcia Władysława Opolczyka z 1383 oraz dokument drugiej fundacji dokonanej przez króla Władysława Jagiełłę w Krakowie w 1393. Zbiór książek z XVIII -XIX wieku tłoczonych w drukarni klasztornej, srebrne wota, kielichy, ryngrafy, medale, wota więźniów obozów koncentracyjnych Dachau i Oświęcimia.
W przeszklonej części wnętrza eksponowane są liczne wota w postaci plakietek, korali, trzy sukienki obrazu Matki Bożej oraz świece ofiarowane przez papieży. Dużą część zajmują pamiątki związane ze św. Janem Pawłem II. Często dodawane są tu nowe pamiątki.
Następnie z przewodniczką ruszamy zobaczyć bardzo ciekawą Salę Rycerską. Ta została zbudowana w latach 1647–1649 w południowym skrzydle klasztoru jako pomieszczenie reprezentacyjne. Była początkowo osobnym budynkiem, biegnącym równolegle do Kaplicy Matki Bożej i połączonym z nią przejściami na obu kondygnacjach.
Na ścianach zbudowano w latach 90. XVII wieku pary pilastrów o korynckich głowicach ozdobionych motywami puttów, ptaków i gryfów. Całe wnętrze obiega belkowanie. W lewym północno-wschodnim narożniku Sali znajduje się furta klasztorna z portalem o rozbudowanym zwieńczeniu. Obok niej, między oknami stoi XVIII wieczny ołtarz św. Jana Ewangelisty, ze znajdującymi się na nim płaskorzeźbami przedstawiającymi widzenie św. Jana na wyspie Patmos oraz dwiema figurami świętych lub postaci alegorycznych.
Główne drzwi znajdujące się na południowej ścianie prowadzą na galerię górnej kondygnacji tzw. Przybudówki, trzeciej części Kaplicy Matki Bożej. Nad gzymsem ściany wschodniej (powyżej ołtarza) umieszczony jest polichromowany, monumentalny krucyfiks, a na przeciwległej stronie (ścianie zachodniej) relief przedstawiający Matkę Bożą Bolesną i dwa rokokowe lustra weneckie z XVII wieku w ozdobnych, złoconych ramach, zawieszone w 1957. U góry, po prawej stronie w lunetach sklepiennych znajduje się dziewięć obrazów olejnych na płótnie z XVII wieku anonimowych malarzy, przedstawiających następujące sceny z dziejów Jasnej Góry:
- Fundację i przekazanie paulinom Cudownego Obrazu przez księcia Władysława Opolczyka
- Napad husytów w 1430, niszczący Cudowny Obraz
- Podziękowanie królewicza Władysława IV, późniejszego króla Polski za zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem w 1621
- Przeniesienie Obrazu z powrotem do Kaplicy po pożarze z 16 lipca 1690
- Jana Kazimierza przyjmującego hołd Kozaków zaporoskich w 1661
- Ślub króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z arcyksiężniczką austriacką Eleonorą w 1670
- Przekazanie przez paulinów Janowi III Sobieskiemu szabli Stanisława Żółkiewskiego przed Bitwą wiedeńską w 1683
- Sprowadzenie relikwii świętych męczenników Honorata i Kandyda w 1682
- Oblężenie przez Szwedów w 1655
Okna Sali rozmieszczone są na dwóch poziomach, wychodzących na zamknięty, wewnętrzny dziedziniec klasztorny w kształcie czworoboku. Pod sklepieniem na wysokości gzymsu eksponowane są sztandary wojskowe, związkowe, szkolne oraz stronnictw politycznych.
Dalej przewodniczka zabiera nas bezpośrednio do Bazyliki Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Historia bazyliki sięga lat 20. XV wieku, kiedy to wzniesiono jednonawową świątynię wielkości obecnego prezbiterium (to najstarsza część bazyliki), a następnie około 1463 powiększono ją przekształcając w trójnawowy kościół halowy w stylu gotyckim. Przypuszcza się, jak pokazały to przeprowadzone w latach 2009-2012 prace archeologiczne, że pierwotnie na miejscu bazyliki stał najprawdopodobniej drewniany kościół z założonym wokół niego cmentarzem.
Obecną formę uzyskała pod koniec XVII wieku, kiedy to została odbudowana po zniszczeniach dokonanych przez pożar w dniu 16 lipca 1690. Odbudowa w stylu barokowym, prowadzona w latach 1690-1693, wykonana była prawdopodobnie według projektu architekta Domenico del Signore. W latach 1693-1696 podwyższono ściany nawy i prezbiterium, tym samym zmieniając układ przestrzenny świątyni z halowego na bazylikowy. W czasie odbudowy w nawie głównej i prezbiterium wykonano barokowe sklepienia kolebkowe z lunetami. W nawach bocznych natomiast zachowano sklepienia gotyckie (krzyżowe).
Kościół jest orientowany. Składa się z mocno wydłużonego prezbiterium, nawy głównej, dwóch naw bocznych, czterech kaplic, kruchty, zakrystii oraz krypt grobowych. Dwuspadowy dach nawy kryty jest blachą miedzianą, z wieżyczką (sygnaturką). Do bazyliki prowadzą główne drzwi z 1858 roku ozdobione jednostronnie płaskorzeźbami aniołów oraz św. Pawła Pierwszego Pustelnika i św. Antoniego Opata.
Z prawej nawy bocznej prowadzą schody w górę do Kaplicy św. Pawła Pierwszego Pustelnika i Kaplicy Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz schody w dół do Kaplicy Świętych Relikwii. Z lewej nawy bocznej prowadzi wejście schodami w górę do Kaplicy Matki Bożej z barokowym portalem, w supraporcie którego widoczna jest polichromowana płaskorzeźba przedstawiająca spotkanie na pustyni św. Pawła Pierwszego Pustelnika i św. Antoniego Opata, dalej w północnej ścianie prezbiterium, znajdują się dwa dalsze wejścia, w tym pierwotne wejście do kościoła z około połowy XVII wieku.
Ściany bazyliki pokryte są dekoracją stiukową, wnętrze rozczłonkowane filarami naw bocznych z masywnymi pilastrami zwieńczonymi głowicami kompozytowymi. Ściany zostały na końcu XVIII wieku marmoryzowane. Sklepienia zdobią freski wykonane w latach 1693-1695 przez artystę Karola Dankwarta i sztukaterie wykonane najprawdopodobniej przez artystów śląskich. W prezbiterium przedstawiono sceny Adoracji i Znalezienia Krzyża Świętego, a w nawie głównej i bocznych treścią polichromii są cuda jakie działy się na Jasnej Górze, opisane w jasnogórskich księgach łask.
Ołtarz główny umieszczony jest na całej ścianie wschodniej prezbiterium, ozdobiony zróżnicowaną marmoryzacją i bogatymi złoceniami, konsekrowany w 1734 roku. Wykonany został w latach 1725-1728 przez wrocławskiego rzeźbiarza i sztukatora Johanna Adama Karingera z udziałem marmoryzatora Ignacego Prowizora oraz sztukatora i złotnika Szelcera.
Ołtarz wykonano z kamienia i stiuku. Dolna część jest cokołem z mensą w formie sarkofagu. Główną, centralną częścią ołtarza jest tabernakulum z baldachimem w formie namiotu, z postaciami dwóch klęczących aniołów, wykonane w latach 20. XX wieku przez Karola Hukana.
W część środkową jego nastawy, ujętą po bokach w potężne trzy pary kolumn dźwigających mocno rozbudowane belkowanie, wkomponowano grupę aniołów unoszących Maryję, a w zwieńczeniu usytuowano Trójcę Świętą koronującą Matkę Bożą. Między kolumnami na ich tle ustawione są monumentalne i dynamiczne figury czterech Ewangelistów. Po bokach wznoszą się ponadto figury Św. Piotra i św. Pawła Apostoła.
Chwilę później wychodzimy na mały zewnętrzny dziedziniec z którego dostać się można do Kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej. Historia tego obiektu rozpoczęła się w latach 1367-1372, kiedy to piastowski książę Władysław Opolczyk, za zgodą władz kościelnych, sprowadził z Węgier mnichów z Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika (paulinów). 22 czerwca 1382 biskup krakowski wydał zgodę na przekazanie przez plebana Henryka Bielę paulinom drewnianej świątyni parafialnej na szczycie Jasnej Góry. 9 sierpnia 1382 został wydany dokument powołujący do życia cały konwent klasztorny wraz z dwiema wsiami w darze od Opolczyka. Prawdopodobnie w tym samym czasie książę oddał pod opiekę ojców paulinów Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, który znajduje się w tym samym miejscu od początku ich przybycia.
Na potrzeby licznie przybywających pielgrzymów pod koniec XIV wieku, a według tradycji zakonnej w latach 1384-1391 została wzniesiona pierwotna kamienna świątynia fundacji Władysława Opolczyka. Była usytuowana od północnej strony dzisiejszej Bazyliki i zbudowana z łamanego wapienia powszechnie występującego w okolicy. Zbudowana została na planie prostokąta. Pierwotnie surowa, bez ozdób, swoją prostotą i białym kolorem miała nawiązywać do idei zakonu paulinów. Nie przetrwała jednak do czasów obecnych.
Kaplica, podobnie jak Bazylika jest budowlą orientowaną, zwróconą na wschód. Składa się z trzech części, wznoszonych w różnych okresach: prezbiterium, Kaplicy Matki Bożej i tzw. Przybudówki. Kaplica jest trójnawową budowlą z lat 1641-1642, pochodzącą z okresu baroku, ufundowaną przez braci Łubieńskich, z charakterystycznymi emporami, na miejscu istniejącego wcześniej gotyckiego klasztoru paulinów. Ciekawostką kaplicy jest znajdujący się na ścianie wschodniej nad kratą rozpięty duży obraz olejny na płótnie, prawdopodobnie dzieło paulina o. Felicjana Ratyńskiego, przedstawiający Ucieczkę Szwedów spod twierdzy częstochowskiej. Kaplicę od Prezbiterium oddziela żelazna krata fundowana około 1644 roku.
Prezbiterium to najstarsza część Kaplicy Matki Bożej wybudowana na planie prostokąta. Przykryte sklepieniem sieciowym. Ściany i sklepienie pokrywa dekoracja malarska pochodząca z różnych okresów stylowych. Malowidła na ścianie północnej przedstawiają sceny Zwiastowania i przygotowania Ucieczki do Egiptu. Pozostałe kompozycje przedstawiają postacie ośmiu aniołów na sklepieniu, sceny Bożego Narodzenia i Pokłonu Mędrców ze Wschodu na ścianie wschodniej (za ołtarzem) oraz sceny Ofiarowania Jezusa w świątyni i Adoracji Maryi z Dzieciątkiem na ścianie południowej.
Ołtarz jest wykonany z drewna, pokryty okładziną z hebanu, ufundowany w 1650 przez kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego według projektu nieznanego bliżej paulina z jasnogórskiego konwentu, dodatkowo zdobiony (głównie figurami) ze srebra ufundowanymi przez Zygmunta III Wazę.
W jego centralnym miejscu znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. W ołtarz wmontowano ruchomą trybowaną, pozłacaną zasuwę z 1723 przedstawiającą Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny. Jej obramowanie (bordiura) jest starsze i pochodzi z 1673, wykonane zostało przez złotnika Jana Lemana z fundacji Działyńskich. Uroczystość poświęcenia ołtarza odbyła się w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, 8 września 1650, gromadząc około 40 tysięcy wiernych.
Na ołtarzu znajdują się dwa insygnia władzy królewskiej – berło i jabłko, podarowane przez kobiety polskie 3 maja 1926. Po prawej stronie cudownego Obrazu znajdują się trzy złote róże, dar papieży: św. Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka. Ponadto dar papieża-Polaka z 1982 – złote serce z napisem „Totus Tuus”. W bocznych wnękach ołtarza (na dole prostokątnych, na górze półkolistych) znajdują się figury świętych: Pawła Pierwszego Pustelnika oraz patrona Litwy – św. Kazimierza.
Po lewej stronie cudownego Obrazu wisi srebrna, przeszklona szkatuła, w której złożono przestrzelony i zakrwawiony pas sutanny Jana Pawła II, który miał na sobie w czasie zamachu na jego życie 13 maja 1981. Jan Paweł II przekazał go 19 czerwca 1983 jako wotum wdzięczności za cudowne ocalenie. Początkowo pas był przechowywany w zamknięciu, zgodnie z życzeniem papieża, aby nie pokazywać go publicznie. Od 2004, za zgodą Jana Pawła II, pas sutanny zawisł na ołtarzu.
Sam Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej to wizerunek przedstawiający Maryję z Dzieciątkiem w typie ikony, nieznanego autorstwa otoczony szczególnym kultem religijnym wśród wiernych Kościoła rzymskokatolickiego oraz Cerkwi prawosławnej i uważany przez nich za cudowny.
Według znanej XV wiecznej legendy miał go namalować św. Łukasz Ewangelista na deskach stołu w domu Maryi w Jerozolimie. Następnie cesarz Konstantyn Wielki przeniósł obraz do Konstantynopola i umieścił w świątyni, gdzie zasłynął łaskami. Zobaczywszy wizerunek, książę ruski Lew Halicki uprosił cesarza, aby mu go darował. Po jego zgodzie, książę Lew podarowany obraz przeniósł do swych posiadłości i go przyozdobił, po czym w czasie wojny prowadzonej na Rusi przez Ludwika Węgierskiego obraz został ukryty na zamku w Bełzie.
Następnie po zdobyciu tego zamku przez Ludwika, namiestnikiem zdobytych ziem mianował on księcia opolskiego Władysława. Znaleziony obraz otoczył szczególną opieką, bo podczas późniejszego oblężenia zamku bełskiego przez Litwinów i Tatarów modlitwa przy nim i orędownictwo u Maryi przyniosły mu – jak sądził – zwycięstwo nad najeźdźcami. Wkrótce chcąc przewieźć wizerunek do Opola, napotkał na przeszkodę, bo konie zaprzężone do wozu z obrazem nie chciały ruszyć. Wówczas ślubował, że obraz nie trafi do Opola, lecz do fundowanego przez niego klasztoru. Jak się później okazało, do sprowadzonych do Częstochowy z Węgier paulinów.
Obraz, pomimo prowadzonych od wielu lat badań naukowych oraz prowadzonych konserwacji, w wyniku których ustalono że jest dziełem nieznanego włoskiego malarza powstałym w XIV wieku, kryje w sobie wiele tajemnic. Faktem natomiast historycznym i udokumentowanym jest przekazanie przez księcia Władysława Opolczyka 9 sierpnia 1382 sprowadzonym z Węgier paulinom kościoła parafialnego Najświętszej Maryi Panny na wzgórzu koło Starej Częstochowy i erygowanie tam klasztoru, a następnie ofiarowanie w 1384 obrazu z wizerunkiem Matki Bożej z Dzieciątkiem.
Akurat teraz grupą nie udaje nam się wejść do wnętrza kaplicy (choć powyżej przedstawiłem zdjęcia). Przewodniczka nas informuje, że indywidualnie będzie można wejść po zakończeniu wycieczki. Dalej ruszamy na spacer do skarbca. Tutaj w środku niestety nie można robić zdjęć, dlatego nie mam żadnej pamiątki. Po wyjściu z skarbca dobiega końca wycieczka z przewodniczką.
Teraz już indywidualnie ruszam na spokojny spacer po Jasnej Górze. Udaję się oczywiście do kaplicy cudownego obrazu. Następnie ruszam poza obszar sanktuarium na obiad i do sklepów z pamiątkami na małe zakupy, a także odwiedzam błonia jasongórskie. Po powrocie przez Bramę Lubomirskich ruszam jeszcze na spokojny spacer po koronie fortyfikacji jasnogórskich, aby zrobić sobie pamiątkowe zdjęcia całego założenia z zewnątrz.
W taki sposób minął mi cały dzień na Jasnej Górze. Jest tutaj tyle ciekawych miejsc, że jeden dzień to za mało. Szkoda, że nie wszędzie można się dostać, ale i tak naprawdę jest co tutaj zwiedzać. Czas jednak ruszać w drogę powrotną. Późnym popołudniem ruszam z Częstochowy do Nysy, ciesząc się, że w końcu udało mi się odwiedzić Jasną Górę. Na pewno tu jeszcze wrócę.
Dodaj komentarz