Niemodlin to niewielkie miasteczko położone w powiecie opolskim w województwie opolskim. Zapraszam do lektury relacji.

W dzisiejszej relacji zapraszam na spacer po Niemodlinie i najbliższych okolicach, które skrywają kilka ciekawostek. Dotychczas na blogu widniało kilka relacji dotyczących tego regionu. Postanowiłem to uporządkować i dodać jeden opis. Sam spacer po Niemodlinie nie będzie wiódł jakimś szlakiem, a wskazane zostaną najważniejsze atrakcje turystyczne tego niewielkiego miasteczka.

Niemodlin

Niemodlin to niewielkie miasto położone w powiecie opolskim w województwie opolskim. Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w łacińskim dokumencie z 1224 roku wydanym przez księcia śląskiego Kazimierza I opolskiego gdzie zanotowana została w zlatynizowanej formie „Nemodlina villa”. Sam Niemodlin istniał już prawdopodobnie w X wieku jako osada targowa. Według legendy, św. Wojciech podczas swojej podróży misyjnej zatrzymał się tutaj i zaczął budować kościół (przez miasto przebiegał główny szlak do Pragi i Brna).

Miasto powstało przed rokiem 1224, a prawa miejskie uzyskało w 1283 roku, które zostały nadane przez księcia Kazimierza, w zamian za koszty poniesione przy otaczaniu zamku opolskiego wysokim murem. Miasto w 1313 roku stało się siedzibą księstwa niemodlińskiego i pozostawało nią do 1460 roku. Od 1779 do końca II wojny światowej miasto należało do hrabiów von Praschma. Na początku XIX wieku powstała w mieście fabryka lin oraz Browar Niemodlin. Od czasu wojen śląskich do 1945 r. miasto należało do Królestwa Prus i od 1871 r. do Cesarstwa Niemieckiego i nosiło nazwę Falkenberg. Po zakończeniu II wojny światowej Niemodlin znalazł się w granicach Polski.

Atrakcje miasta

Zamek w Niemodlinie

Pierwszym i chyba najważniejszą atrakcją Niemodlina jest tutejszy zamek, który został tutaj wzniesiony już w 1313 roku przez księcia Bolesława, syna księcia opolskiego Bolka I. Stara gotycka budowla wtopiła się całkowicie w późniejsze renesansowe mury, dlatego nie można odtworzyć jej wyglądu. Kilka razy w swojej wielowiekowej historii zamek był niszczony i odbudowywany. Zniszczyli go husyci w 1428, pożar w 1552, ucierpiał w 1643 w czasie wojny trzydziestoletniej. Doszczętnie spalony w pożarze w 1552 roku, został przejęty w zastaw przez hrabiego von Logau, który następnie sprzedał go wraz z całym miastem Kasparowi von Pückler. Ten w 1581 roku rozpoczął odbudowę zamku.

Nowożytna rezydencja budowana była etapami, a jej fundatorami była rodzina Pucklerów, zaś później Promnitzów. Czteroskrzydłowa budowla otaczała prostokątny dziedziniec otoczony arkadami. Po roku 1787, z inicjatywy nowego właściciela, hrabiego Jana II Nepomuka von Praschma, zamek zmienił wystrój wnętrz, dokonano licznych przeróbek na poszczególnych kondygnacjach. Prace z wieku XIX doprowadziły m.in. do zamurowania arkad pierwotnych krużganków i przebudowę kaplicy. Szczególnie charakterystyczna jest sylwetka wieży bramnej, ozdobionej techniką sgraffito. Zachowały się też elementy dekoracji.

Właścicielem zamku w Niemodlinie do 1945 był hrabia Fryderyk Leopold von Praschma. Po II wojnie światowej zamek był siedzibą: Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, liceum, szkoły podoficerskiej. Przez 10 lat stał opuszczony i niszczejący. W 1990 zrujnowany obiekt kupił prywatny inwestor. W murach zamku Jan Jakub Kolski nakręcił film Jasminum, który miał premierę w 2006. W tym samym roku właścicielem zabytku został łódzki Instytut Postępowania Twórczego. W 2015 zamek w Niemodlinie trafił w ręce nowego właściciela, spółki Centrum z Łodzi, która zamierza przywrócić mu dawną świetność, a przede wszystkim ponownie otworzyła go dla zwiedzających.

Zamek obecnie można zwiedzać z tutejszym przewodnikiem. Spacer po zamku rozpoczyna się od wizyty na dziedzińcu wewnętrznym, skąd dalej wchodzi się do pomieszczeń wewnętrznych zamku. Pierwszą zwiedzaną salą jest pomieszczenie z bardzo ciekawym sklepieniem i świetną akustyką. Wystarczy tutaj delikatnie zaśpiewać a nasz głos będzie słyszalny w całej salce.

Kolejne ważne pomieszczenia to m.in. sala balowa (podzielona na dwie części i posiadająca ciekawy drewniany strop) czy sala będą repliką komnaty bursztynowej (jest to rekwizyt zamontowany w zamku na cele planu filmowego podczas kręcenia jednego z nich). Dotrzeć można do nich wędrując pięknymi korytarzami.

Dużą ciekawostką zamku jest także tutejsza kaplica, która niestety obecnie jest w trochę kiepskim stanie, ale jest nadzieja na to, że zostanie jej przywrócona dawna świetność. Są plany aby mogły się tutaj w przyszłości odbywać koncerty. Bardzo ciekawe są również podziemia tutejszego zamku. Potężne ceglane pomieszczenia zachowane w idealnym stanie stanowią dziś izbę tortur, gdzie każdy może zobaczyć narzędzia kaźni.

Rynek

Niemodlin posiada bardzo ciekawy rynek. Jest to stara osada, która prawa miejskie otrzymała już w XIII wieku. Większość zabytków dawnego Niemodlina skupiono wokół unikalnego rynku, który ukształtowany został w średniowieczu, w formie tzw. ulicówki. Mimo upływu czasu starówka zachowała oryginalny obrys swego średniowiecznego założenia.

Kościół WNMP

W Niemodlinie znajduje się również bardzo ciekawy Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Pierwsze wzmianki o świątyni pochodzą z 1228 roku. Pod koniec wieku XIII, kiedy to Niemodlin uzyskał prawa miejskie, kościół zaczął pełnić funkcję świątyni parafialnej, a w 1389 roku staraniem księcia Bolka Opolskiego został podniesiony do rangi kolegiaty. Funkcję tę pełnił do 1810 roku. Na początku XIV wieku zbudowane zostało prezbiterium obecnego kościoła, a w 2 poł. XV wieku nawa wraz z wieżą. Jednym z bardziej charakterystycznych elementów kościoła jest jego elewacja zachodnia zwieńczona schodkowym szczytem z pięcioma rzędami otynkowanych blend, mających symbolizować, że w domu pana mieszkań jest wiele.

Podczas kolejnych prac gotycka bryła uległa częściowej barokizacji – dobudowano kruchty, zmienione zostało sklepienie w nawie, a w XIX wieku podczas wymiany pokrycia dachowego na połaci nad nawą ułożony został krzyż maltański – Fryderyk II Praschma, mieszkający na zamku w Niemodlinie, był współzałożycielem i wieloletnim przewodniczącym Śląskiego Stowarzyszenia Zakonu Kawalerów Maltańskich.

Wewnątrz kościoła znajduje się wyposażenie, które stanowią późnobarokowe ołtarze boczne, ołtarz główny z rzeźbami św. Piotra i Pawła oraz późnobarokowa ambona. Podczas prowadzonych w ostatnich latach pracach konserwatorskich we wnętrzu świątyni odkryte zostały barokowe polichromie w nawie przy łuku tęczy (anioły z kotarą) zaś w prezbiterium gotyckie sakramentarium, gotyckie polichromie z zacheuszkami oraz barokowe polichromie na ścianach i sklepieniu (powtórzony motyw kotary i aniołów).

Okolice Niemodlina

Lipno

Tuż pod Niemodlinem znajduje się niewielka wieś Lipno, która skrywa pewne ciekawostki, a mianowicie arboretum i ogród dendrologiczny. W 1783 roku, na terenie Lipna, przy tutejszym Zwierzyńcu, Jan Nepomucen II Carl Praschma, właściciel Niemodlina, założył ogród dendrologiczny oraz szkółkę drzew i krzewów. Oprócz roślin ozdobnych na potrzeby własne, produkowano w niej duże ilości drzew owocowych, które sprzedawano do obsadzania poboczy nowo budowanych w tamtym okresie dróg.

W roku 1909 całą plantację przeznaczono na cele zarobkowe, a hodowane tu drzewka dostarczano na cały Śląsk, głównie jednak do Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Zachowany do dnia dzisiejszego ogród dendrologiczny jest obecnie najstarszym istniejącym w Polsce arboretum, a niektóre z drzew posadzonych w roku jego założenia rosną do dnia dzisiejszego.

Wizytę w Lipnie warto rozpocząć od zwiedzania właśnie arboretum. Jest to obszar, który we wczesnym średniowieczu zajmowała Przesieka Śląska, puszcza oddzielająca Śląsk Dolny od Górnego. Na terenie ogrodu rośnie wiele gatunków drzew ze strefy umiarkowanej Ameryki Północnej, Azji, Europy Południowej, sprzyjają temu panujące tu warunki klimatyczne i gruntowe. Park jest najcieplejszym miejscem Opolszczyzny – średnia roczna temperatura wynosi 8,6 °C, a śródleśne położenie ogrodu sprawia, że rosnące tu rośliny są osłonięte od mrozu i wiatru.

Park dysponuje interesującą kolekcją azalii i rododendronów. Rośnie tu jeden z najstarszych i największych w Polsce żywotników olbrzymich. Inne cenne rośliny to: tulipanowiec amerykański, ambrowiec balsamiczny, czy grujecznik japoński. Grzyby reprezentuje m.in. rzadki gwiazdosz frędzelkowany. Na terenie arboretum znajduje się także platforma widokowa z której roztacza się panorama na jeden z okolicznych stawów.

Po wizycie w arboretum warto ruszyć na krótki spacer po tutejszym parku. Wiedzie tutaj ścieżka spacerowa w formie pętli na której można spotkać kilka ciekawostek. Pierwszą z nich jest głaz narzutowy. Jest on pozostałością ostatniego zlodowacenia środkowopolskiego mającego miejsce w czwartorzędzie (objęło m.in. obszar Polski). Obwód głazu wynosi 815 cm.

Wędrując dalej docieramy do kapliczki pustelnika. Według legendarnych przekazów kapliczkę zbudowali emigranci francuscy w końcu XVIII wieku, którzy w okresie rewolucji znaleźli schronienie w dobrach Jana Nepomucena Karola Praschmy. W roku 1957 dzięki usilnym staraniom nadleśniczego odbudowano jej zgliszcza. W późniejszych latach (1985 r.) wymieniono gontowy dach na blaszany. Ławki obok kaplicy ustawiono w 1994 r.

Kolejną ciekawostką jest Źródło Fryderyka. Jest to pozostałość po najstarszych XVIII wiecznych założeniach parkowych z czasów Jana Nepomucena Karola Praschmy. Źródło to nazwano na cześć hrabiego Fryderyka I, który był najstarszym synem i zarazem trzecim z sześciorga dzieci Jana Nepomucena Karola i jego żony Marianny z Zerotinów. Według założeń XVIII wiecznych twórców i projektantów parków źródło (studnia, życiodajna woda) było nieodłącznym elementem romantycznego parku krajobrazowego.

Ostatnią ciekawostką tej części parku jest uroczysko piekiełko. Jest to pozostałość po urządzeniach parkowych z czasów Jana Nepomucena Karola Praschmy. W XVIII wieku tworzyły one zespół kanałów i wysp będących miejscem pełnym atrakcji przechadzek (tajemne przejścia do Nieba i Piekła i na Pola Elizejskie) oraz przejażdżek gondolami. Były stworzone sztucznie w czasie zakładania parku angielskiego.

Po powrocie na parking warto jeszcze wsiąść do auta i przejechać na drugą część założenia. Po drodze możemy minąć kilka stawów położonych na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Niemodlińskich. Są to głównie stawy rybne, powstające sukcesywnie na tym terenie od XVI wieku w wyniku zagospodarowania wyrobisk po intensywnej eksploatacji rud darniowych. Pod tym względem rejon ten należy do najzasobniejszych na Opolszczyźnie. Stawy skoncentrowane są przede wszystkim w zachodniej i północno-zachodniej części Borów Niemodlińskich w gminach: Tułowice, Niemodlin i Dąbrowa.

Natomiast celem naszej podróży jest Brama Niemodlińska. Jest to jedna z pięciu bram wejściowych do dawnego Zwierzyńca, wzniesiona z czerwonej cegły w stylu neogotyckim. Od końca XIX wieku, w sezonie letnim, w niedziele i święta teren ten był dostępny dla mieszkańców okolic i turystów licznie odwiedzających to miejsce.

Kopice

Drugą ważną miejscowością w pobliżu Niemodlina, którą warto odwiedzić są Kopice. Warto pamiętać, że w 1842 r. w Porębie koło Rudy Śląskiej, w rodzinie chłopskiej przyszła na świat Joanna Gryzik. Po śmierci ojca i niecnym porzuceniu przez matkę, 3-letnią dziewczynkę wychowywała służąca jednego z najbogatszych Ślązaków – Karola Goduli. Właściciel kilkudziesięciu kopalń węgla, kilkunastu kopalń cynku i ołowiu oraz 3 hut cynku traktował Joannę niczym własną córkę. Umierając bezpotomnie właśnie ją uczynił główną spadkobierczynią pozostawionej fortuny. Joanna miała wtedy 6 lat.

Kopciuszek wyrósł na urodziwe dziewczę, które oprócz magnackiego posagu otrzymało jeszcze dar od króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV – szlachectwo i tytuł hrabiny. Joanna Gryzik stała się najatrakcyjniejszą partią w królestwie. W 1858 r. wyszła za mąż za Hansa Ulryka hrabiego Schaffgotscha, przedstawiciela jednego z najznamienitszych szlacheckich rodów Śląska. Joanna i Hans Ulryk żyli długo i szczęśliwie, a ich ulubionym miejscem na ziemi był pałac właśnie w Kopicach.

Na potrzeby hrabiowskiej pary architekt Karol Luedecke dokonał przebudowy wcześniejszej rezydencji. Nowy obiekt uznano za jeden z najokazalszych na Śląsku. Architektonicznie łączył różne style, od klasycyzmu i neogotyku po angielskie formy doby Tudorów i neorenesans. Ponad setka pomieszczeń słynęła z bogactwa i przepychu. Rezydencję otaczały stawy i urządzony przez Wilhelma Hempla park krajobrazowy z fontannami, ogrodami kwiatowymi, ogrodem różanym, oranżerią i ogrodem zimowym.

Do lutego 1945 roku zespół pałacowo-parkowy był we władaniu rodziny von Schaffgotsch. W 1958 roku pałac został podpalony przez nieznanych sprawców, a w latach kolejnych rozgrabiony i zdewastowany. W 1990 roku zakupiony przez krakowskiego biznesmen Adama Koca oraz Violettę Koc za sumę 5000 złotych, płatne w ratach do 2014 roku. Inwestor obiecał gminie, że doprowadzi obiekt do stanu sprzed 1958 r. w ciągu 4 lat. Obietnicy nie dotrzymał. Budynek nadal ulegał dewastacjom i grabieżom.

W czerwcu 2008 roku pałac nabyło śląskie przedsiębiorstwo Zarmen, które zabezpieczyło prowizorycznie obiekt i przeprowadziło prace porządkowe. W lutym 2014 roku pałac został ponownie wystawiony na sprzedaż za sumę 5 milionów złotych. W styczniu 2017 roku zespół pałacowo-parkowy kupiła spółka Globucor Luxembourg Polska Sp. z o.o., która planuje utworzyć w pałacu muzeum.

Będąc przy pałacu warto udać się także do centrum Kopic, gdzie znajduje się mauzoleum członków rodziny górnośląskiej linii Schaffgotschów – Hansa Ulryka von Schaffgotscha i Joanny Gryczik von Schomberg-Godulla. Te znajduje się przy Kościele Podwyższenia Krzyża Świętego. Kaplica grobowa wzniesiona została w drugiej połowie XIX wieku na planie prostokąta w stylu neoklasycznym. Jest zbudowana z cegły klinkierowej oraz kamienia.

Wejście do kaplicy prowadzi poprzez portyk zwieńczony tympanonem z kartuszem herbowym. Na poziom portyku prowadzą schody wachlarzowe z ozdobną metalową balustradą. Wewnątrz mauzoleum pozostały dwa puste grobowce, w których spoczywały szczątki Hansa Ulryka von Schaffgotscha i jego żony Joanny. Po profanacji grobów prochy zmarłych zostały pochowane we wspólnej mogile obok mauzoleum.

W taki sposób prezentują się najważniejsze ciekawostki związane z Niemodlinem i najbliższymi okolicami. Warto wybrać się w ten region bowiem skrywa on wiele ciekawostek.